Kuzguncuk Gazhanesi

Modern ve çağdaş belediyeciliğin önceliklerinden olan cadde sokak ve tarihi mekanların geceleri aydınlatılması girişimi Anadolu yakasında ilk defa Üsküdar Kuzguncuk gazhanesinin 1865 yılında tesis edilmesi ile gerçekleşmiştir. Dünyada modern belediyecilik ölçülerinden sayılan sokak aydınlatması, İstanbul’un şehircilik kültürü açısından bakıldığında ilk defa 1856 yılında Beyoğlu semtinde, ikinci kez ise 1865 yılında Üsküdar’da gerçekleşmiştir. Üsküdar’a, Osmanlı Devleti şehircilik ve belediyecilik kültürü açısından bakıldığında Beyoğlu ve İzmir’den sonra aydınlatmada çağdaş belediyecilik anlayışını geliştiren üçüncü semtimizdir.

Kuzguncuk Gazhanesi

Beylerbeyi Sarayı Kuzguncuk Gazhanesi, 1862'de bir Fransız Gaz Åžirketi tarafından Kuzguncuk Baba NakkaÅŸ Sokak’ta inÅŸa edilmeye baÅŸlanıp, 1864 yılında tesis tamamlandı. Gazhanenin konum olarak Kuzguncuk Baba NakkaÅŸ Sokağında inÅŸa edilmesinin sebebi Beylerbeyi Sarayı’na çok uzak olmaması ve Gazhanede kullanılacak olan maden kömürünün küçük gemi ve mavnalarla boÄŸaz kıyısına getirilecek olması muhtemeldir. 
Anadolu yakasının ve Üsküdar’ın ilk modern sanai tesislerinden biri olarak 1892 yılına kadar düzenli olarak gaz üretmeye baÅŸladı. 1892 yılında fiilen hizmete giren Kadıköy Gazhanesi 06 Ocak 1892 tarihinde kurulan Üsküdar-Kadıköy Gaz Åžirket-i Tenviriyesi adıyla Kadıköy Gazhanesi’nin Üsküdar’a havagazı saÄŸlamasından dolayı ve teknolojisinin eskimesinden ötürü ve ayrıca 1920’li yıllarda Anadolu yakasında elektriÄŸin yaygınlaÅŸması neticesinde iÅŸlevini yavaÅŸ yavaÅŸ tamamlamış bulunmaktaydı. 76 yıl kesintisiz hizmet veren gazhanenin üretimi 1940 yılında durduruldu. Endüstri tarihimizin ilk sanai tesislerinden biri olan Kuzguncuk Gazhane’sinin kullanıma elveriÅŸli makine ve metal bölümleri itina ile yerinden sökülerek Kadıköy Gazhanesi'ne kullanılmak üzere taşındı. Bu tarihte 10 dönüm arazide kurulu Kuzguncuk Gazhanesi’nin ana ve yardımcı binalarının zamana direnebilen taÅŸ duvarları ile gazometre havuzları, Anıtlar Yüksek Kurulu tarafından, Beylerbeyi Sarayı'nın müÅŸtemilatı olarak deÄŸerlendirilerek, birinci sınıf tarihi eser olarak kayda alındı.(9) 
1940 ile 1992 yılları arasındaki gazhanenin akıbeti tam olarak bilinmemekle birlikte, Kuzguncuk halkından edinilen bilgiye göre gazhane kapatıldıktan bir müddet sonra burada mantar çiftliÄŸi kurulmuÅŸ ve uzun süre mantar üretilmiÅŸtir. Asıl hayret uyandıran ise; daha sonra yakın zamana kadar buranın domuz üretim çiftliÄŸi olarak kullanılmış olmasıdır.
NakkaÅŸtepe'deki KuzguncukGazhanesi, 1992 yılına kadar Milli Emlak'ın arazisi olarak sadece kayıtlarda yaÅŸadı. Hatta doksanlı yıllarda tesisi bulmak isteyenler, belediyenin nazım planlarında bile böyle bir yapıya rastlayamıyordu.
TBMM Milli Saraylar Daire BaÅŸkanlığı bünyesinde yer alan Beylerbeyi Sarayı Kuzguncuk Gazhanesi'nin bulunduÄŸu NakkaÅŸtepe/Kuzguncuk'taki 10 dönümlük arazi, 1992 yılında Mülkiyeliler BirliÄŸi Ä°stanbul Åžubesi tarafından 49 yıllığına Milli Emlak Genel MüdürlüÄŸü'nden kiralanmıştır. 1992 yılında Mülkiyeliler üzerindeki 29 gecekondu ile birlikte araziyi Milli Emlak Genel MüdürlüÄŸü'nden devraldı. Üst tarafında askeriyenin de bir parseli olan arazideki 29 gecekondu boÅŸaltılarak teker teker yıkıldı. Sonra gazhanenin rölöveleri çıkartılarak projelendirilmesine geçildi. Toplamı 2 bin 500 metrekareye varan üç blok kapalı alandan oluÅŸan tesisin restorasyon projesini de Mimar Gökhan AvcıoÄŸlu gerçekleÅŸtirdi.
BoÄŸaziçi Ä°mar MüdürlüÄŸü, 3 No'lu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu ve Üsküdar Belediyesi bünyesinde takip edilen ve dört yıl süren izin iÅŸlemlerinin ardından proje için onay verildi ve inÅŸaata baÅŸlandı. 
Kuzguncuk Gazhanesi’nin restorasyon projesi gerçekleÅŸtirilirken, Avusturya'daki Viyana Gazhanesi'nin yeniden kullanıma kazandırılmasında hakim anlayıştan etkilenilerek proje geliÅŸtirilmiÅŸtir. (10)

Türk sanayi tarihinin önemli bir aÅŸamasını oluÅŸturan NakkaÅŸtepe'deki metruk Gazhane, bundan böyle 'gaz' yerine 'kültür' üretecek ÅŸekilde planlamaktadır. Mülkiyeliler BirliÄŸi Ä°stanbul Åžubesi'nin kültür merkezi olarak restore edeceÄŸi Gazhane'nin gazometre kuleleri ise kafeterya ve restoran olarak hizmet verecek.
Milli Emlak Ä°daresi'nden içinde Anıtlar Yüksek Kurulu'nun 1. derecede tarihi eser olarak tescil ettiÄŸi Gazhane'nin kalıntılarının bulunduÄŸu arazi Beylerbeyi Sarayı'nın bir parçası, hem de Türk endüstri tarihinin çok seçkin bir örneÄŸi durumundadırBeylerbeyi Sarayı Gazhanesi Mülkiyeliler BirliÄŸi Kültürel ve Sosyal Tesisleri 
ProjesiTBMM Milli Saraylar Daire BaÅŸkanlığı bünyesinde yer alan Beylerbeyi Sarayı Gazhanesi'nin bulunduÄŸu NakkaÅŸtepe/Kuzguncuk'taki 10 dönümlük arazi, Mülkiyeliler BirliÄŸi Ä°stanbul Åžubesi tarafından 49 yıllığına Milli Emlak Genel MüdürlüÄŸü'nden kiralanmıştır. Tarihi deÄŸeri büyük olan bu endüstriyel tesisi düÅŸünce, kültür, sanat üreten bir merkeze dönüÅŸtürmek üzere gerekli tüm projeler Mülkiyeliler BirliÄŸince hazırlanıp ilgili mercilere onaylatılmış ve inÅŸaat ruhsatı alınmıştır. Bu proje gerçekleÅŸtiÄŸinde, Mülkiyeliler, Ä°stanbul'a bir kültür hazinesi kazandırmakla kalmayacak, ayrıca endüstriyel mirasımızın seçkin bir örneÄŸini de ona yeni bir fonksiyon yükleyerek gelecek kuÅŸaklara aktarmış olacaktır.
"Beylerbeyi Sarayı Gazhanesi Mülkiyeliler BirliÄŸi Kültürel ve Sosyal Tesisleri" Projesi, 1998 yılı Mayıs ayında CumhurbaÅŸkanlığının himayesi altına alınmıştır. Kültür Bakanlığı da projeyi benimsemekte ve desteklemektedir. 

Bu proje, Mülkiyelilere ve Ä°stanbul'a sadece bir kültür ve sosyal tesis kazandırmaktan öte anlamlar taşıyor: Endüstriyel mirasımızın güzel bir örneÄŸi olan Beylerbeyi Sarayı Kuzguncuk Gazhanesi restore edilerek, gelecek kuÅŸaklara aktarılacaktır. 
Ä°stanbul'un tarihi yapılarından biri olan Beylerbeyi Sarayı Gazhanesi, Kuzguncuk NakkaÅŸtepe'de BoÄŸaziçi'ne açılan, yüzyıllık çınar, kayın, çam aÄŸaçlarıyla kaplı bir vadide yer almaktadır. 
Gazhane binası 1862 yılında Beylerbeyi Sarayı'nın aydınlatılması ve ısıtılması için bir Fransız ÅŸirketi'nce inÅŸa edilmiÅŸtir. Daha sonra Kuzguncuk semtine de hizmet vermeye baÅŸlayan Gazhane, semte elektrik gelmesiyle 1940 yılında hizmetini durdurmuÅŸtur. 76 yıl kesintisiz hizmet veren tesisin metal bölümleri sökülerek, Kadıköy Gazhanesi'ne taşınmış, geriye sadece taÅŸ duvarlar kalmıştır.
Tarihi Kuzguncuk Gazhanesi'nin ana ve yardımcı binalarının zamana direnebilen taÅŸ duvarları ile havuzları, Anıtlar Yüksek Kurulu tarafından, Beylerbeyi Sarayı'nın müÅŸtemilatı olarak deÄŸerlendirilmiÅŸ ve birinci sınıf tarihi eser olarak kayda alınmıştır. 
Daha sonra 10 dönümlük alan içinde yer alan Gazhane tesisleri, Milli Emlak Genel MüdürlüÄŸü tarafından, Mülkiyeliler BirliÄŸi Ä°stanbul Åžubesi'ne 49 yıl için 1992 yılında kiralanmıştır. 

Mülkiyeliler BirliÄŸi endüstriyel mirasımızın seçkin bir örneÄŸi olan Beylerbeyi Sarayı aydınlatma tesisi olan Kuzguncuk Gazhanesi'ni restore ederek, hem Mülkiyeliler'i hem Ä°stanbullular'ı, kültürel ve sosyal hizmetler sunabilecek yeni bir tesise kavuÅŸturmak çabası içinde bulunmaktadır. Böylelikle, bu tarihi sanayi binası yeniden eski görünümüne kavuÅŸturularak gelecek kuÅŸaklara aktarılacak, ancak yeni fonksiyonlar üstlenerek bu kez sanayi ürünü deÄŸil, düÅŸünce, kültür, sanat ve sosyal hizmetler üretecektir. 

Mevcut yapının temelleri ve duvarlarının restorasyonuyla ortaya çıkacak kapalı alanlarda, konferans salonu, sergi ve seminer salonları, kitaplık, açık alanda ise spor ve rekreasyon bölümleri planlanmıştır. Yapıların büyük ölçüde yıkık ve tahrip edilmiÅŸ olması, mevcut duvarların taÅŸ iÅŸçiliÄŸiyle onarılarak korunması ve yapı grubunun özgün temelleri üstünde gerçekleÅŸtirilecek özenli bir restorasyonu gerekli kılmıştır. 
Ayakta kalmış duvarlar olduÄŸu gibi korunmuÅŸ, yapılan tamamlama iÅŸlemlerinde sonradan eklenen bölümlerin özgün yapıdan ayrılabilmesini saÄŸlamak üzere, yeni malzeme ve teknikler kullanılmıştır. Bu ÅŸekilde eski ve yeni , bir zaman boyutu olarak da sergilenmektedir. 
Yapının tuÄŸla hatıllı duvarlarının taÅŸ örgüsü korunurken, gazometre kuleleri de özgün biçimine uygun, ancak bu kez çelik-cam karışımı olarak güncel teknolojiyle yükselecektir. 
Kısaca, 150 yıllık geçmiÅŸi olan yapının restorasyonunda kural olarak mevcut yapılar özenle korunmuÅŸ, özgün durumu bilinemeyen yapı grupları ise farklı ve güncel bir malzeme ve teknoloji ile tamamlanmıştır.
Tesisin yaklaşık 2500 metrekare kapalı alanı planlanmaktadır. Restorasyon projesinde bulunan tesisler ÅŸunlardır: 
Konferans Salonu: Ana binanın zemin ve bodrum katlarında 250 kiÅŸilik konferans salonu, fuaye hazırlık odaları gibi tamamlayıcı birimler bulunmaktadır. 
Sergi Salonları: Ana binanın üst katında iki adet çok amaçlı sergi salonu yer almaktadır. 
Lokanta ve Kafe: Eski gazometre kuleleri çelik-cam bileÅŸimiyle yeniden inÅŸa edilmektedir. Büyük kule lokanta, küçük kule ise kafe olarak hizmet verecektir. 
Seminer Odaları: Ana binanın üst katında 75 kiÅŸilik iki seminer salonu mevcuttur.
Okuma salonu: Ana binanın uzantısında ekonomik ve sosyal konularda koleksiyona sahip kitaplık ve okuma salonu bulunacaktır. 
Gymnasium: Ek binanın bodrum katında spor ekipmanıyla donatılan bir gymnasium hizmet verecektir. 
Bahçe: YürüyüÅŸ parkurları, tenis kortu, çocuk parkı, otopark ve dinlenme köÅŸeleri planlanmıştır. 
Yüzme Havuzu: Bahçede kulelerin arka cephesinde yüzme havuzu ve hizmet birimleri yer alacaktır. 

Tarihi miras deÄŸerindeki Gazhane binalarını sosyal, kültürel ve sportif iÅŸlevlerle donatarak, çaÄŸdaÅŸ bir tesis ortaya çıkarmayı hedefleyen tasarım ve restorasyon çalışmaları, uzun soluklu süreç içinde devam edecektir. 

kaynak...Mehmet MAZAK