TARİH BOYUNCA üSKÜDAR’IN İSİMLERİ

Üsküdar, tarihin muhtelif devirlerinde de- ğişik isimler almıştır. ilk cağdaki adı KHRYSOPOLiS’tir.

TARİH BOYUNCA üSKÜDAR’IN İSİMLERİ

TARÄ°H BOYUNCA

üSKÜDAR’IN Ä°SÄ°MLERÄ°

Üsküdar, tarihin muhtelif devirlerinde de- ÄŸiÅŸik isimler almıştır. ilk caÄŸdaki adı KHRYSOPOLiS’tir. Onbinlerin DonuÅŸu adlı eserinde Ksenophon, (M.O. 40l-400) Uskudar’dan ‘Khrysopolis’ diye bahseder. “Altıncı gun Kalkhedonia’dan Khrysopolis’e vardılar, ganimetleri sattılar ve orada yedi gun kaldılar”(Anabasis, 6. kitap, s. 304) Herodotos (M.O. 484-420) kendi tarihinde Khrysopolis isminden hic bahsetmemiÅŸtir. Yalnız, Kadıkoy’den dort yerde soz etmektedir. (Herodot Tarihi, s.615) “Dareios, Susa’dan cıktı, uzerinde koprununkurulmuÅŸ olduÄŸu Bosphoros’daki Kalkhedon’a geldi. (Herodot Tarihi, s. 255) Strabon (M.O. 64-M.S. 21) CoÄŸrafya adl› kitabı nda “Marmara’dan Karadeniz’e doÄŸru acılınca, sol tarafta Byzantion’a komÅŸu kısımlar –buraları Thrakial›lara aittir ve buraya Pontus’un sol tarafındaki kısımlar denir- saÄŸ tarafta Khalkedon’a (Kadıkoy) komÅŸu kısımlar kalır.” demektedir. Aynı kitabın IV-VIII. Bolumlerinde de “Pontus’un aÄŸzında Megaralılar tarafından kurulmuÅŸolan Kalkhedon ve bir koy olanKhrysopolis ve Kalkhedon’lar tapınağı bulunur.” denmektedir. (s. 3) M.S. 920 yılındaAnadolu’nun Tarihi CoÄŸrafyası adlı kitabında Leo Phokas, “Bosphor’un ustundeki CHRYSOPOLıS’ten kacarak buraya gelmiÅŸti”diye Uskudar’dan bahseder. (s. 155) l8. Asırdaistanbul isimli kitabnda P. G. inciciyan, Khrisopolis ismi konusunda ÅŸunları kaydeder: “Uskudar’ın eski ad olan KHRıSOPOLıS’in menÅŸeine dair muhtelif rivayet ve mutalaalar vardır. Bazılarına gore, ‘Khrista ve Agamemnon’un oÄŸu Khrisos, Kırım’a giderken burada olup defnedildiÄŸinden kendi adı verilmiÅŸtir’ denmektedir. DiÄŸer bir faraziyeye gore ise, iranhakimiyeti esnasında (M.O. 513’ten sonra) ÅŸehirlerden toplanan altın burada biriktirildiÄŸinden, ona Khrisopolis yani ‘Altın ÅŸehir’ adı verilmiÅŸtir.” Pers kralı Dareios (Daryusreios), iskit Seferi’nden

donerken bugunku BeÅŸiktafÅŸveya KabataÅŸ tarafından Uskudar’a gecmifÅŸve bu sefer esnasında elde ettiÄŸi hazineleri burada yaptırmıfÅŸ olduÄŸu mahzenlerde saklamıştı. Bundan dolayı ÅŸehre ‘Altın fiehir’ anlamına gelen HRÄ°SOPOLÄ° S adı verilmiÅŸtir. Kamusu’l-alam’da “Scutari” ÅŸeklinde yazılmış

olan Uskudar’ın ismi hakkında ÅŸu bilgileri bulmaktayız: “Uskudar eski bir ÅŸehir olup, ism-i kadimi (Hrisopolis) yani ‘Altın ÅŸehir’ yahut ‘Altın ÅŸehri’ idi. Bir rivayete gore Agamemnon’un oÄŸlu Hrisis tarafından kurulmuÅŸtur. ‘Hrisis ÅŸehri’ anlamına gelen Hrisopolis denmiÅŸtir.Kızkulesi, Uskudar’ın Bizans abidelerindenkalmış yegane bakiyedir. Kulenin bulunduÄŸu sahil, eskiden, Atina’lı General Charis(Kharis)’in karısı Damalis’in orada medfun bulunması sebebiyle DAMALıS BURNU adı-nı taşır. (P. G. inciciyan, istanbul Tarihi, s. 298) Kucuk Asya Tarihi’nde “Yolcular sandallarla Bosphorus’u gecerler ve ekseriya DAMALI S’te karfşı sahile cıkarlardı.” ve “Conrad, karşıya DAMALIS’ten gecerek M.S. 1113 senesindeımparator Constantinople’den DAMALIS’e ulaÅŸmıştı.” denmektedir. Buradan da anlaşılacağı gibi, DAMALIS yalnızca Kızkulesi karflısındaki sahilin adıdır. Fakatzamanla Uskudar’ da icine alan bir isim haline gelmiÅŸtir. Sokrat’a gore ise (Kilise Tarihi); “Atina’lı kumandan Viadis tarafından surla cevrilen bir mevkide, Karadeniz’den gelen gemilerden ondalı k alrlardı.” Bir rivayete gore de ÅŸehir, sonradan orada SKUTARION (yani kalkan) imal edilip satıldığından dolay› SKUTARI adını almıştır. Fakat Uskudar’ın hic bir zaman suru olmamı ıştır. Sokrat’ın kitabında adı gecen yer Kadıkoy olmalıdır. Roma devrinde Uskudar’ın adı, SCUTARI olarak gecmektedir. Bu devirde SCUTUM (yani kalkan) taşıyan SCUTARI denilen Roma askerlerinin burada bir kışlası olduÄŸu da bilinmektedir. Evliya Celebi ise Seyahatname’sinde ÅŸoyle demektedir: “Asıl ismi ‘Eski“Asıl ismi ‘Eski Dar’dır ki, meÅŸhur bir yanlış olarak ‘Uskudar’ derler. Uskudar denilmesininsebebi de Seyyid Battal Gazi’nin Uskudar Bahcesi yanında Harun ReÅŸid’in cadırı onundeyaptırarak oturduÄŸu Dar (yer) dolayısıyladır. Tarihci Semavi Eyice, istanbul’un Mahalle ve

Semt Adlar Hakkonda Bir Deneme adlı makalesindeÅŸunları yazmaktadır: “Bir takım adlar vardır ki, ÅŸimdiki halde birer problem mahiyeti arzetmektedir. Bunların arası nda Uskudar, Koska, Tahtakale, Avratpazar›, Ferikoy, Pangalt› vs. yi saymak mumkundur.Uskudar’ın batı yayınlarında yerleÅŸmiÅŸ izahı, Skoutarion’dan geldiÄŸidir. Halbuki bunu haberci, ulak anlamına gelen Farsca-Turkce karı-şım› ‘USKUDAR’ kelimesine baÄŸlamak veboylece Turk devrinde doÄŸmuÅŸ bir ad olarak kabul etmek de mumkundur. Ancak evvelce KHRYSOPOLIS denilen bu yerin hic deÄŸilse XII. yuzyılda SKOUTARION ad› ile tanınmaya BaÅŸlamış olduÄŸu anlaşışıyor. Nitekim, Dorduncu Haclı Seferi ile istanbul’a gelen Villehardouin buraya ESCUTARRE demektedir. Ancak, bu iki fikri baÄŸdaÅŸtırmak kabildir. Åžoyle ki, daha Bizans devrinde menÅŸei Farsca’dan gelen Uskudar adı buraya verilmiÅŸ olabilir.”Aynı makalenin dipnotunda belirtilen bir baÅŸka onemli bilgi de, Uskudar adonon antik caÄŸa baÄŸlanan ilgi cekici, hatta belki de doÄŸru olan bir izaha gore Roma devrinde ‘SCUTUM’ yani kalkan taşıyan SCUTARI denilen Roma askerlerinin burada bir kışlası olduÄŸudur. (Okcular= Sagittari - Hafif kalkanlılar= Cetrati) Uskudar ismine ilk defa olarak Charles Texier’in Kucuk Asya Tarihi’nde rastlamaktayız. Yazar bu kitabında, imparator Vallens’ın askerlerinin SKUTARÄ°YEN adı verilen kışlalarda kaldıklarını yazmaktadır. Buradaki SKU- TARÄ° sozcuÄŸu bazılarına gore Farsca ASKANDAR (Karargah-Konak yeri) kelimesinden ortaya cıkmakta, bazılarına gore de kalkan sozunden gelmektedir. Nitekim bu askerlere Kalkan taşıyan askerler’ adı veriliyordu. Samiha Ayverdi ise, BoÄŸazici’nde Tarih adlı eserinde ÅŸu bilgileri verir:

“Uskudar’ın adı ustune biribirini tutmayan iddialar her kitapta her kaynakta bir baÅŸka kalıba burunmuÅŸ. Biri cıkmış, Khrista demiÅŸ, guya ki, Agamemnon’un oÄŸlu Chrysos veya Hiriseis, Kırım’a giderken, bir rivayete gore de kahin olan kız kardeii ıfigenia’yı ziyaret etmek uzere Yoros’a giderken bu mevkide olup defnedildiÄŸi icin ismi de koye yadigar kalmış demiÅŸ. Bir bafÅŸası cıkmış, Bizans zamanında Latinlerin SKUDARÄ°UM demelerinin sebebi, SKUTARÄ° yani kalkanlı askerler kışlası ve ESKOTER SARAYI’ndan kinayedir, demiÅŸ.” Kalkanlı askerlere SKUTARıOS’lar denildiÄŸi gibi Komnenos’lar (Xl-XV. asır) caı›ndan beri de burada SKUTARION adlı bir sarayın mevcut olduÄŸu bilinmektedir. Butun buraya kadar soylediklerimizden de anlaşı lacağı gibi Uskudar’ın caÄŸlar boyunca dort ismi olmuÅŸtur:

1- Antik CaÄŸda

2 - Roma Devri’nde

3 - Bizans Donemi’nde

4 - Osmanl› Devri’nde

Yüzyllar Boyunca Üsküdar