HaydarpaÅŸla Hastahanesi Cerrah Dershanesi, 1873

Osmanlı Ordusunda, alay ve taburlar ile hastanelerde bulunacak etibba ve eczacı ların görevleri ile terfileri ve diğer hususlar ıdare-i Tıbbiye-i Askeriye Nizamnamesi ile belirlenmişti.

HaydarpaÅŸla Hastahanesi Cerrah Dershanesi, 1873

HaydarpaÅŸla Hastahanesi Cerrah Dershanesi, 1873

Osmanlı Ordusunda, alay ve taburlar ile hastanelerde bulunacak etibba ve eczacı
ların görevleri ile terfileri ve diÄŸer hususlar ıdare-i Tıbbiye-i Askeriye Nizamnamesi
ile belirlenmiÅŸti. Fakat bu nizamnamede cerrahlara ait bir hüküm
yoktu. Oysa orduda sargo sarmak, küçük ameliyatlar ve bunlara benzer ÅŸeyleri
yapmak üzere cerrahlara ihtiyaç vardı. 1839 yılından beri Mekteb-i Tıbbiye-i
ÅŸahane’de Fransızca eÄŸitim yapılırken burada bulunan eczacı ve cerrah sınıfları
nda Türkçe e¤itim veriliyordu. Frans›zca t›p e¤itimini baflaramayanlar eczac›
ve cerrah sınıflarına geçiyordu. 1870 Yılında Mekteb-i Tıbbiye-i ÅŸâhâne’de öÄŸ-
retim dilinin TürkçeleÅŸtirilmesi üzerine eczacı ve cerrah sınıflarına raÄŸbet azaldı.
Hatta bazı eczacılar tıp öÄŸrenimi görerek hekim olmaya baÅŸladı. Bu nedenle
orduda eczacı ve cerrah açığı baÅŸ gösterdi Her ne kadar elde bulunan cerrahlar
bu gibi cerrahi müdahaleleri yapmaktaysalar da çoÄŸunun bilgileri istenen seviyede
değildi. Yeterli bilgisi olanların da sayısı az olduğundan, redif askerlerinden
bir çok taburun silah altına alınması gerektiÄŸinde iÅŸe yarar cerrah bulmakta
zorluk çekiliyordu. Bazı cerrahlar vaktiyle askeri rütbe almıştı, bazıları ise
rütbesizdi. Rütbesiz cerrahlar bir yere tayin edildiklerinde, çeÅŸlitli bahaneler uydurup
gitmediklerinden gönderilecek cerrah bulunamıyordu. Rütbesiz cerrahlar
göreve gitmeleri için zorlanamıyor, ancak fazla maaÅŸ verilerek razı edilebiliyor
du. Bu da hazineye gereksiz bir masraf yüklüyordu. Bu durumun cerrah yetiÅŸtirmeÄŸ
e mahsus bir mektep olmadığından kaynaklandığını düÅŸünen Dârıflura-yı
Askeri, 10 Nisan 1873 günlü oturumunda durumu müzakere etti. O tarihte HaydarpaÅŸa
Hastanesi ameliyat mektebi/uygulama okulu olduÄŸundan e¤itime muktedir
hocaların bulunduÄŸu göz önünde bulundurularak HaydarpaÅŸa Hastanesinde
üç yıllık cerrah sınıfları açılması kararlaÅŸtırıldı. Cerrah sınıfı öÄŸrencileri pratik
için kliniÄŸe devam edecek her sene sonunda teorik ve pratik imtihanlara girecek
ve mezuniyet sınavında baÅŸarılı olanlara ÅŸehadetname verilecekti. Dârışura-
yı Askeri mazbatası ile HaydarpaÅŸa Hastanesinden yetiÅŸecek cerrahların çalı
ÅŸma statülerini belirleyen nizamname taslağı 17 Nisan 1873 tarihinde Sadaret’e
gönderildi. Sadaret tezkeresinde “Cerrah Dershanesi” olarak adlandırılan
bu okulun açılması için 29 Nisan 1873 tarihinde irade çıktı. Hemen ardından
durum Seraskerliğe bildirilerek gereğinin yapılması istendi.
21 Haziran 1873’te yürürlüÄže giren nizamnamesine göre buraya 18-25 yaÅž arasI
nda Türkçe okuyup yazabilen 25 genç kabul edilecekti. ÖÄžrenciler Mekteb-i
Sanayi ö¤rencileri gibi alamet-i farikal› elbiseler giyecek, birinci s›n›fta 30, ikinci
sInIfta 60 ve üçüncü sınıfta 90’ar kuruÅŸ maaÅŸ alacaklardı.Birinci sınıfta; muhtasar
ilm-i teÅŸrih, fenn-i cerrahiye-i sagir ve sarg› ve hususiyle kırk ve çıkık tevdisi
için lazım gelen takmlar, ikinci sınfta muhtasar fizyoloji ve müfredat-ı tıp
ve muhtasar ilm-i emraz-ı dahiliye, üçüncü sınfta ise ameliyat-ı cerrahiye ve
muhtasar ilm-i emraz-ı hariciye dersleri okutulacaktı. Bu derslerden iki sene
dönmüÅŸ olanlar›n kayıtları silinecek, eÄŸitimlerini baÅŸarıyla tamamlayanların ÅŸehadetnameleri
Dârıflûra-yı Askeri Sıhhiye Dairesi’nden verilecekti. HaydarpaÅŸa
Hastanesi’ne devam edecek talebeler eÄŸitim süreleri boyunca derslerinden baÅŸka
hastanelere mahsus olan hizmet ve nöbeti ifa edecekleri gibi haftada bir kere
evlerine gideceklerdi.
ÅŸehadetname alan cerrahlar dört dereceye ayrılacaklardı. 1. derece cerrahlara
300 kurufl maaÅŸ ve ikiÅŸer nefer tayın, 2. derece cerrahlara 400’er kuruÅŸ maaÅŸ, ikiÅŸer
nefer tayın ile birer yem, 3. derece cerrahlara 500’er kuruÅŸ maaÅŸ ve kolaÄŸası
tayını, 4. derece cerrahlara ise saÄŸkolaÄŸası maaşı ve tayınat ödenecekti. 1. derecede
üç, 2. derecede dört ve 3. derecede beÅŸ sene çalışmadıkça 4. dereceye geçilemeyecekti.
Dört sınıfta bulunan bu cerrahlar, Osmanl› ordusu askerleri gibi
teklif olunan memuriyetlere tereddütsüz gidecekler, bir bahane uydurmaları
halinde, Ceza-i Kanunname-i Askeri hükümlerine göre cezalandırılacaklardı.
Askeri sınıfa dahil olmayan bu cerrahlar, askeri hizmette bulunduklar› sırada elbiselerine
askeri rütbe takamayacak, fakat bulundukları derecelere mahsus alameti
takacaklardı. Açıkta kaldıklarında maaÅŸ ve tayın alma hakları vardı. Her orduda
çeÅŸitli derecelerden 12’ÅŸer cerrah bulundurulacaktı. Mevki hastaneleriyle
kalelerde çalışacak cerrahlar 1. ve 2. ve 3. derecelerde olacaktı
1875 yılında Küçük cerrahi eÄŸitimi verilen iki yıllık Sınıf-ı Cerrahan’da okutulan
dersler ve hocaları ÅŸöyleydi :
Birinci Sene : Fenn-i cerrahi-i sagir [Küçük cerrahi bilimi], Bnb. Mehmed Nazif Efendi,
haftada üç gün - Teflrih [anatomi], Bnb. Hafız Mehmed Efendi, haftada üç gün.
Ä°kinci Sene : Muhtasar menafiü’l-aza [kısa fizyoloji] Miralay Miltiyadi Bey, haftada
bir gün - Muhtasar müfredat-› tıbb [kısa farmakoloji], Bnb. Dorsoviç Efendi,
haftada iki gün - Muhtasar emraz-ı dahiliye [kısa iç hastalıkları], Kym. Kadri
Bey, haftada üç gün.
1881 yılında Haydarpaşa Hastanesi etıbbası, Cerrah ve Eczacı Mektebi muallimlerinden
Dr. Tevfik Vacit, Dr. Hüseyin fiekip, Dr. Emcet Beyler, Harbiye Nezareti
tarafından yay›nlanmakta olan Ceride-i Tıbbiye-i Askeriye’nin yazarlarıydı-
lar.
Daha sonra cerrah sınıflarının eÄŸitimi dört yıla çıkarıldı. Cerrah olarak yetiÅŸeceklerin
Fransızca öÄŸrenmeleri için programa Fransızca gramer ve okuma-yazma
dersleri eklendi. Cerrah talebeleri derslerinden arta kalan zamanlarda koÄŸuÅŸlarda
yaralara merhem sürme gibi ufak tefek cerrahi iÅŸlemleri yaparlardı. 1888
yılında HaydarpaÅŸa Hastanesi’nde alt› kadrolu cerrah çal›flmaktayd›, Cerrah S›-
n›flar›nda ise 64 ö¤renci vardı. Dört yıllık programda ÅŸu dersler okutuluyordu:
Fransızca, hesap [aritmetik], hendese [geometri], teşrih-i tavsifi birinci cilt
[deskriptif anatomi], cerrahi-i sagir [küçük cerrahi], ameliyat-ı cerrahiye, emraz-
ı dahiliye ve hariciye [iç hastalıkları ve cerrahi hastalıklar], müfredat-ı tıbb [materia
medika- farmakoloji], imdad-ı mecruhin [yaralılara ilkyardım], hıfzıssıhhat-
i askeri [askeri hijyen].
HaydarpaÅŸa Hastanesi ılmühaber Defterinde yer alan beÅŸ cerrah HaydarpaÅŸa
Hastahanesi Cerrah Dershanesi mezunudur. Cerrah-ı Evvel Mehmet Kamil Efendi
1877, Mehmet Ahmet Efendi 1880, Mehmet Efendi 1882, Nuri Efendi 1885,
Mehmet Re’fet Efendi ise 1889 yılında diploma almışlard›.
Y E N Ä° K A Y N A K L A R V E ‹Ä°L M U H A B E R D E F T E R IÅžIÄžINDA
H A Y D A R P A Åž A A S K E R ‹Ä°H A S T A N E S Ä°

U S K U D A R S E M P O Z Y U M U V I