ÇAVUŞBAŞI MEKTEBİ

Okul, Pazarbaşı Mahallesi'nde, eski adı Toprak Sokak olan şimdiki Boy Beyi Sokağı üzerinde ve Yaldızlı Tekke ismiyle de bilinen Fenâyî Ali Efendi Celvetî Tekkesi'nin karşısındadır.

ÇAVUŞBAŞI MEKTEBİ

Okul, Pazarbaşı Mahallesi'nde, eski adı Toprak Sokak olan ÅŸimdiki Boy Beyi Sokağı üzerinde ve Yaldızlı Tekke ismiyle de bilinen Fenâyî Ali Efendi Celvetî Tekkesi'nin karşısındadır. Fevkânî olan bu güzel okul binasının altında, devrinin en güzel örneklerinden biri olan çeÅŸme, hazne ve helâlar bulunmaktadır. Dershane bunların üzerine oturtulmuÅŸtur. ÇeÅŸmenin sol tarafındaki mermer söveli ve kemerli bir kapıdan mektebin avlusuna girilir. Kapı üzerinde kitâbe yoktur. Zemini taÅŸ döÅŸeli bu avlunun ilerisinde helâlara açılan bir kapı ve üst kattaki dershaneye çıkılan taÅŸ bir merdiven vardır. Dershanenin önündeki antreye açılan kapı üzerinde bugün mevcut olmayan bir tamir kitâbesi bulunuyordu. Mehmet Raif Bey'in Mir'at-i Ä°stanbul adlı eserinden alınan kitâbe ÅŸudur:
Bâni-i evveli merhum ÅŸehid Ahmed PaÅŸa
EylemiÅŸ idi bu taÅŸ mektebi muhkem ihya
YüreÄŸi taÅŸ olsa cevr-i çarh-i gerdun
Dil-i âşık gibi kalmış idi hayfa viran
Pek güzel eyledi ta'miratı merd-i sa'id
Kıldı bu nev eseri hayre karin Rabb-ı Mecid
Re'fetâ tarihi yaz cûd-i âli hayr-hâh
Yapdı bu mektebi sıbyana rızaen-lillah
1298
Åžair Refet'in hazırladığı bu kitâbeden, harap olan mektebin 1881 tarihinde, Ali adında bir hayırsever tarafından onarılmış olduÄŸunu öÄŸreniyoruz. Okul, çeÅŸme ile beraber 1116 (1704) tarihinde, Åžehid Ahmet PaÅŸa tarafından yaptırılmıştır. Ahmet PaÅŸa'nın ÇavuÅŸbaşılığı sırasında inÅŸa edildiÄŸi için ÇavuÅŸbaşı Mektebi diye ünlüdür. Türk Ahmet PaÅŸa ÇeÅŸmesi bahsine bakınız. Ahmed PaÅŸa 1128 Åžabanının 16. günü (5 AÄŸustos 1716) Varadin Åžavaşı'nda ÅŸehid olmuÅŸ ve aziz naaşı, Tuna Nehri yolu ile Yugoslavya'dan getirilerek, hayatta iken hazırladığı sanılan türbesine gömülmüÅŸtür. Eyüp Sultan'daki bu türbe bugün mevcut deÄŸildir. 1894 zelzelesinden çok hasar gören yapı bugün çok harap haldedir. 1991'de kısmen restore edilmiÅŸtir. Mektep, alt kat tonozları üzerine oturtulmuÅŸtur. ÇeÅŸmesinin büyük bir haznesi vardır. Alt katta bileziÄŸi kitâbesiz bir de kuyu bulunmaktadır. Üst kata çıkan merdiven yıkılmıştır. Kuyunun yanında mermer bir kitâbe mevcuttur. Toprak altından çıkarılan bu kitâbenin yarısından çoÄŸu yok olmuÅŸtur.

Kitâbede, 'Bânii evveli merhum Åžehid Ahmet PaÅŸa'nın adı geçmekte ve kitâbenin 'Vezzani-i telgraf-ı saray maiyyetinden' birine ait olduÄŸu anlaşılmaktadır. Mir'at-i Ä°stanbul yazarı bu kitâbeyi eksik olarak kaydetmiÅŸtir. Mektep, saray telgrafında memur Pertev Bey tarafından tamir edilmiÅŸtir. Kuyunun da bu sırada açıldığı sanılmaktadır. Pertev Bey, III. Ahmet'in kızı, Sarı Abdullah PaÅŸa'nın eÅŸi olup 1192 (1778)'de, Eyüp'teki sahilsarayında vefat eden Saliha Sultan'ın torunlarındandır. Saliha Sultan'ın kabri Eyüp Sultan'da ÅŸadırvan avlusundadır. MuhteÅŸem bir lâhdi vardır. Pertev Bey, 1310 (1892)'de vefat etti.

SokaÄŸa bakan yüzü 19 adım (14.25 m) olan okulun derinliÄŸi 14 adımdır (10.50 m). Yan duvarları yığma, ön cephesi ise üç sıra tuÄŸla bir sıra kesme taÅŸtır. Kalmış olan iki duvarında düz köÅŸe trompları bulunduÄŸuna göre, kare plânlı olan dershane üstünün, bir kubbe ile örtülü olduÄŸu anlaşılır. Fakat, 1935 tarihlerinde çöken okulun çatısı ahÅŸap idi. Dershane, 10-15 cm. kadar yola taşırılmıştır. Dershanenin ön cephesinde üç, arka tarafında ve giriÅŸ kapısının iki yanında birer ve giriÅŸin önündeki antrenin arka cephesinde üç pencere vardır. Ä°ki yan cephesinde pencere yoktur. Ön pencereler kesme taÅŸ söveli ve klâsik topuzlu demirlidir. Arka pencereleri yıkılmıştır. Pencere üzerindeki ÅŸebekeler yok olmuÅŸtur. Ahmet PaÅŸa'nın diÄŸer mektebi için, Türk Ahmet PaÅŸa Mektebi bahsine bakınız. XVIII. yüzyılın ünlü hattatlarından Üsküdarlı Abdurrahman Efendi bu mektebin hocası idi. Temmuz 1994 tarihinde, mektebin aslına uygun olarak restore edilmekte olduÄŸunu gördüm.