Üsküdar İskeleleri

Üsküdar İskeleleri

Üsküdar İskeleleri

Üsküdar Ä°skeleleri
Üsküdar semtinin iskeleleri, Anadolu tarafının en iÅŸlek iskeleleridir. Özellikle ÅŸehir merkezindeki iskeleler büyüklük ve iÅŸlevi bakımından önem arz etmekteydi. Anadolu’nun her tarafından gelen, Avrupa tarafına geçmek isteyen ve Avrupa’dan Asya’ya geçenlerin ilk uÄŸrak yeriydi. Üsküdar meydanındaki iskelelerden DoÄŸu’nun ticari ve askeri her türlü malı, deve meydanı denilen BeÅŸiktaÅŸ’a geçer, buradan Avrupa’nın deÄŸiÅŸik ülkelerine gönderilirdi. 

Burada Üsküdarın boÄŸaziçi potansiyelini yansıtan deÄŸiÅŸik tarihlerde yapılmış kayıkçı esnafı sayımlarında, arÅŸiv vesikalarında karşımıza çıkan iskele isimlerini zikr edeceÄŸiz. Bir sahil semti olan Üsküdar kazasındaki iskeleler ÅŸunlardır:
Ä°hsaniye Ä°skelesi, Salacak Ä°skelesi, Ayazma Ä°skelesi, Büyük Ä°skele, Balaban Ä°skelesi, Tophaneyeri Ä°skelesi, Mumhane Ä°skelesi, Kavak Ä°skelesi, Kuzguncuk Ä°skelesi, SarıtaÅŸ Ä°skelesi, Öküz Limanı iskelesi, Hünkar Ä°skelesi, TaÅŸ Limanı, Ä°stavroz Ä°skelesi, Beylerbeyi Ä°skelesi, Vaniköy Ä°skelesi, Çengelköy Ä°skelesi, Gülbahçesi Ä°skelesi ve Kandilli Ä°skelesidir.

Bu sayım herne kadar tüm Ä°stanbul iskeleleri hakkında bilgi vermekte ise de burada Üsküdar kazası iskeleleri, kayıkçı ve kayık sayısı, kethüdaları, demografik yapıları hakkında kısaca bilgi verilecektir. 

Ä°hsaniye ve Salacak Ä°skeleleri
Üsküdar’ın Marmara’ya açılan tarafında bulunan bu iskelelerde 
16 kayık 
23 kayıkçısı vardı.
Kayıkçıların tamamı müslümandı.

Ayazma Ä°skelesi
Ayazma iskelesinde 
26 kayık 
53 kayıkçı bulunmaktaydı.
Bu 53 kayıkçıdan 26’sı kayık sahipleri, 27’si ise Aylakçı (gündelikçi) idi.
Kayıkçıların tamamı müslümandı.


Büyük Ä°skele
Bu iskelede genelde daha büyük kayıklar bulunurdu. Sayım sonucuna göre iskelede 17 kayık, 101 kayıkçı bulunmaktaydı.
Kayıkçıların tamamı müslümandı. 
Büyük iskelenin Kethüdası Osman ÇavuÅŸ’tur. 
Büyük iskelede ayrıca 6 adet nöbet kayığı ve 17 kayıkçısı her daim beklemekte olup, Nöbet kayıklarının ayrı bir kethütası vardı (Kethüdaları Mustafa idi.)

Üsküdar kayıkhanelerinde ihtiyaç duyulduÄŸu zaman görev yapan bağımsız 91 kayıkçı vardı. 
Hususi kayıklar; 
Büyük iskelede, özel müÅŸterilere hitap eden kayıklar ve kayıkçıları vardı. Bunlar hali vakti yerinde olanlara boÄŸazın karşı yakalarına geçme, gezinti yapma gibi hizmetleri sunarlardı. Bu kayıklar kendilerine ait olup genel nizam olarak iskele nizamına tabi idiler. Sayıları deÄŸiÅŸiklik gösterse bile bu sayımda sayıları 21 idi. 

Seksoncu kayıkları;
Büyük iskelede ayrıca askeri bölüklere ait kayıkçılar da vardı. Bunlardan en önemlisi 
seksoncular ocağı kayıkçıları. Bu ocaÄŸa baÄŸlı olarak 
16 kayık, 
32 kayıkçı görev yapmaktaydı.
At Mavnaları
Yük taşımak için kullanılan büyük kayıklara mavna denilirdi. Genel manada yük taşımak için yapılan mavnalara, yaptığı görev itibari ile deÄŸiÅŸik isimler verilirdi. At kayığı; içerileri döÅŸemeli olup, baÅŸ ve kıç tarafları rampalıdır. Rampalar hayvanların kaymamaları için çıtalıdır. Ä°kisi baÅŸ ve ikisi kıç tarafında olmak üzere dört küreÄŸi bulunurdu. BoÄŸazın her iki yakası arasında at taşımak için yapılmışlardı.
Ä°stanbul GümrüÄŸünde görevli Üsküdar at mavnaları: Üsküdar’dan Eminönü ve BeÅŸiktaÅŸ tarafına at nakletmek için kullanılan kayık türüdür. 
Üsküdar’ın; 
13 adet at mavnası mevcut olup, 
bu mavnalarda 49 kiÅŸi görev yapmaktaydı.

Büyük Ä°skelede görevli at mavnaları: 
27 adet at kayığı, 
107 kayıkçı görev yapmaktaydı. 
At kayıkçılarının Kethüdaları Seyyit Mustafa idi.

Büyük Ä°skele AteÅŸ Kayıkları
Büyük iskelede özel görev yapan kayık ve kayıkçı bölüklerinden en en önemlisi ateÅŸ kayıkları idi. AteÅŸ kayığı;üç ve dört çifte kayıklara verilen isimlerdir. AteÅŸ kayıkları diÄŸer emsali kayıklardan daha dar ve zayıf, ince ve narin yapılırdı. Bu kayıklara ateÅŸ kayığı denilmesinin sebebi, yangın olduÄŸunda yangın tulumbalarını Eminönü’nden Üsküdar’a Anadolu yakasından Avrupa yakasına nakil etmek için kullanılmasındandır. Yangın vuku bulduÄŸunda hususi olara bekleyen dört- beÅŸ kayık, tulumba ve tulumbacıları süratle yangın mahalline taşırdı. Bu kayıklar zaman zaman yük ve insan taşınmasında da kullanılmıştır. Bunları ilk özel deniz itfaiyesi olarak adlandırabiliriz. 
Büyük iskelede 
11 ateÅŸ kayığı 
21 kayıkçı olup, 
Ayrı bir kethüdaları ve nöbetleri vardı. (Kethüdaları Mustafa idi.)

Balaban Ä°skelesi 
Balaban iskelesinde 44 adet kayık görev yapmakta olup, bunların 9 adedini gayri müslimler iÅŸletmekteydi. Bu iskelede 95 kayıkçı çalışmakta olup, 12 kiÅŸisi gayri müslimdi. Ä°skelenin Kethüdası Tahir’dir.

Tophaneyeri Ä°skelesi 
Tophaneyeri iskelesinin kethüdası Tahir’dir. Bu iskelede 38 kayık, 110 kayıkçı görev yapmaktaydı. Bu kayıkçılardan 66’sı aylakçı-gündelikçi olarak çalışmaktaydı.

Mumhane Ä°skelesi
Mumhane iskelesinin Kethüdası Tahir olup, bu iskelede 33 kayık ve 62 kayıkçı görev yapmaktaydı. Bunlardan 33’ü kayık sahibi olup, geriye kalan 29’u kayıkçıların yanında çalışan gündelikçilerdir.

Kuzguncuk Ä°skelesi 
Kuzguncuk iskelesinin Kethüdası Tahir olup, kethüda vakili Tombul Tahir’dir. Üsküdar iskelelerinin diÄŸerlerinden farklı olarak dikkati çeken bu iskelede görev yapan 58 kayıkçının tamamının gayri müslim oluÅŸudur. Bunlardan 46’sı yahudi, 12 hristiyandır. Bu iskelede 36 kayık görev yapmaktaydı. 28 kayık yahudiler, 8’ini ise hristiyanlar iÅŸletmekteydi. Kuzguncuk iskelesinde görev yapan kayıkçıların 30’u gündelikçi olarak çalışmaktaydı.

Ä°stavroz Ä°skelesi
Beylerbeyi yakınlarındadır. Ä°stavroz iskelesinin Kethüdası Numan’dır. Bu iskelede 13 kayık, 18 kayıkçı görev yapmaktaydı. 

Beylerbeyi Ä°skelesi
Beylerbeyi semtinin iskelesidir. Bu iskelede 23 kayık, 40 kayıkçı görev yapmaktaydı. 15 kiÅŸi gündelikçi olarak çalışıyordu.

Çengelköy Ä°skelesi
Çengelköy semtinin iskelesi olup, Ä°skele camiinin önündedir. Åžu andaki iskele Åžirket-i Hayriye döneminde yapılmıştır. Çengelköy iskelesinde 19 kayık, 23 kayıkçı görev yapmaktaydı. Görev yapan kayıkçılardan 4’ü müslüman, 19’u hristiyandır. Kayıkçılardan 4’ü aylakçı olarak çalışmaktaydı.
 

Gülbahçesi Ä°skelesi 
Çengelköy semtinin diÄŸer iskelesidir. Gülbahçesi iskelesinde 23 kayık, 43 kayıkçı görev yapmaktaydı. Bunlardan 9'u gündelikçi olarak çalışmaktaydı.

Kandilli Ä°skelesi
Kandilli semtinin iskelesidir. Kandilli iskelesinde 12 kayık, 17 kayıkçı görev yapmaktaydı. Bunlardan 12’si kayık sahibi, 5’i gündelikçi olarak çalışıyordu.

 

 

Kaynakça:
1-Mehmet MAZAK, Eski Ä°stanbul’da Deniz Ulaşımı, Ä°DO, Ä°stanbul 1998.
2-Mehmet MAZAK, Ä°stanbul’da Kayıkçı Esnafı ve 1802 tarihli Kayıkçı Esnafı sayım Defteri, M.Ü. Yüksek Lisans Tezi, Ä°stanbul 1998.
3-Atatürk Kitaplığı Muallim Cevdet Yazmaları 1802 Kayıkçı Esnafı Sayım Defteri,nr.B.8