Mühendishane-i Bahri Humayun

Osmanlı İmparatorluğu deniz kuvvetlerine bilgili subay yetirtişmek maksadıyla XVIII. yüzyılda İstanbul'da açılmış olan ilk askeri denizcilik okulu.

Mühendishane-i Bahri Humayun

Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu deniz kuvvetlerine bilgili subay yetirtiÅŸmek maksadıyla XVIII. yüzyılda Ä°stanbul'da açılmış olan ilk askeri denizcilik okulu. Ä°mparatorluÄŸun giriÅŸtiÄŸi savaÅŸlarda uÄŸradığı yenilgiler, bilgili subaylara olan ihtiyacı meydana koyduÄŸundan I. Mahmud'un saltanatı zamanında ve 1734 yılında Üsküdar Mühendishanesi açılmış fakat bu okul hiçbir yeniliÄŸi kabul etmeyen, yeniçerilerin tepkisi dolayısı ile kapatılmıştı. Daha sonra III. Mustafa zamanında 1765'te okul ikinci defa Haliç KaraaÄŸacı’nda açılmış ise de, dersleri yarı gizli bir ÅŸekilde yapılan bu okul da kısa bir süre sonra kapatılmıştır. Cezayirli Gazi Hasan PaÅŸa, kalyon devrinde donanmada görev alacak subayların ve komutanların matematik, coÄŸrafya, gemicilik ve deniz ile ilgili dersler okutulan bir meslek okulundan mezun olmaları lüzumuna inandığından kaptan-ı derya olunca böyle bir okulun açılması için gerekli teÅŸebbüslerde bulundu. III. Mustafa ile I. Abdülhamid'e bu hususları arz etti. Gazi Hasan PaÅŸa'nın teÅŸebbüsü, nihayet 1776'da tersane içinde DaraÄŸacı denilen büyük maçunanın yakınında bir göz tadil ettirilmek sureti ile donanmaya geometri ve coÄŸrafyadan anlar personel yetiÅŸtirilmek üzere bir "Hendese Odası" açılmak suretiyle gerçekleÅŸti. Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu arÅŸivinde Mühendishane'ye ait önemli bir belge olan Küçük Hüseyin PaÅŸa'nın 26 Ocak 1797 tarihli layihasının birkaç yerinde Mühendishane'nin açılış tarihi H. 1190 (1776) olarak gösterilmiÅŸtir. Ä°lk açıldığı tarihlerde Mühendishane'de matematik, coÄŸrafya ve harita (gemi seyri) dersleri okutuluyordu. DaraÄŸacı'ndaki okulda öÄŸrenci sayısı çoÄŸalınca bina küçük geldi ve Mühendishane 1781 'de kalyonların inÅŸa kızakları ve tersane zindanı yakınında Mühendishane olarak yapılan yeni bir binaya taşındı. Kadrosundaki öÄŸretmenlere ilave olarak Ä°stanbul'da bulunan bazı Fransızlardan da öÄŸretmen olarak istifade edilmeye baÅŸlandı. 1795'te Mühendishane'de bir gemi inÅŸa sınıfı açıldı. Bu sınıfa 10 öÄŸrenci alındı. Gemi inÅŸa sınıfı öÄŸrencilerine öÄŸretmenlik yapmak üzere Fransa'dan getirilmiÅŸ olan Brun adındaki bir gemi inÅŸa mühendisi atandı. 1795 yılında Mühendishane-i Berri açılınca her iki Mühendishane için yeni bir nizamname kabul olundu. Bu nizamnameye göre Mühendishanelerin eÄŸitim sistemleri birleÅŸtirildi. Mühendishane-i Bahri öÄŸrencileri PerÅŸembe ve Pazartesi günleri olmak üzere haftada iki gün öÄŸretmen yardımcıları ile birlikte Mühendishane-i Berri’ye giderek bu okul öÄŸretmenlerinden ders görmeye baÅŸladılar. Mühendishane-i Bahri öÄŸrencileri baÅŸlarına kalyoncu ÅŸalı sarmak, Mühendishane-i Berri öÄŸrencilerini ilk üç sınıfı humbaracı kalpağı üzerine beyaz ipek, son sınıf öÄŸrencileri ise kalpaklar üzerine sırma ÅŸeritten iÅŸaretler koymak suretiyle birbirlerinden ayrılıyorlardı. Kaptan-ı derya Küçük Hüseyin PaÅŸa iki Mühendishane'nin birleÅŸtirilmesi ile esas maksadın ortadan kalktığını görerek donanmaya iyi gemi kullanan, denizde gemi seyrini mükemmel bilen, haritadan anlayan subaylar ile tersaneye gemi inÅŸa edebilecek eleman yetiÅŸtirilmek maksadı ile açılmış olan Mühendishane-i Bahri öÄŸrencilerinin derslerine kendi okullarında devam etmelerini saÄŸlamak maksadıyla 1797'de bir layiha hazırladı ve bu layihayı III.Selim'e sundu. PadiÅŸah layihadaki istekleri tasvib etti. Bu suretle Mühendishane-i Bahri'nin Mühendishane-i Berri ile ilgisi kesildi. Mühendishane için daha elveriÅŸli bir binaya ihtiyaç duyulunca havuzlar sahasında yeni bir binanın inÅŸasına baÅŸlanıldı. Kabakçı Mustafa ayaklanması bu binanın inÅŸaatını durdurdu. XIX. yüzyıl baÅŸlarında Mühendishane-i Bahri'nin kadrosu bir baÅŸöÄŸretmen, bir ikinci öÄŸretmen yardımcısı, bir hattat, bir odacı ve 40 öÄŸrenci idi 1821'de KasımpaÅŸa'da çıkan büyük yangın mühendishane binasını da yaktığından derslere bir süre ara verildi. 1822'de Divanhane yarımdaki Parmakkapı mevkiindeki errehane içinde tadilat ve ilaveler yapıldı ve Mühendishane burada açılarak derslere tekrar baÅŸlanıldı. Mühendishane-i Bahri, Prens adalarındaki asayiÅŸin muhafazası maksadı ile II. Mahmud tarafından 1828'de deniz erleri için Heybeliada'da yapılmış olan Bahriye Kışlası'na taşındı. KasımpaÅŸa'daki yeni bina 1838'de tamamlandı ve Heybeliada'da bulunan Mühendishane, Mekteb-i Bahriye adı verilen yeni binaya taşındı. 1848'de KasımpaÅŸa'daki bu okul binasının deniz hastanesi olarak kullanılmasına ve Bahriye Okulu'nun da Heybeliada'ya nakline karar verilmesi üzerine adadaki kışlanın tadiline ve onarımına baÅŸlandı. Kışlanın okul haline getirilmesi, 1850'de sona erdi. Bahriye Mektebi bu tarihte KasımpaÅŸa'dan Heybeliada’ya taşındı. Abdülaziz zamanında (1865) bütün askeri idadilerin ders programlarının birleÅŸtirilmesine ve bu okulların toplu bir halde Galatasarayı'nda ders görmelerine karar verildi. Fakat Bahriye idadisi bu birleÅŸmeden çok zarar gördüÄŸünden yapılan müracaatlar üzerine birleÅŸmelerinden üç yıl sonra idadiler kendi okullarına döndüler. Bu yıllarda bahriye okulu tahsili dört yıl idadi, dört yıl Bahriye (Harbiye karşılığı) olmak üzere sekiz yıl idi. 1878'de Bahriye idadisine öÄŸrenci yetiÅŸtirmek üzere KasımpaÅŸa'da bahriye rüÅŸdiye mektebi açıldı. Bu okulu bitirenlerden isteyenler Bahriye idadisine alınmaya baÅŸlandı. Abdülaziz zamanında okul gemisi gezilerine önem verildi. Bahriye üçüncü sınıfları 1873'te okul gemisi olarak tahsis edilen "Hüdavendigar" firkateyni ile Ege, Adriya ve Akdeniz'de eÄŸitim gezisine çıktılar ve bu gezide Ege ve Adriya limanlarından baÅŸka Girid Adası Tunus ve Trablusgarp limanları da ziyaret edildi. 1875'de bahriye üç ve dördüncü sınıfları kaldırıldı. Bahriye öÄŸretimi iki yıla indirildi. Bahriye ikinci sınıfı bitiren öÄŸrencilere mühendis denildi. Mühendislik kara ordusundaki mülazim-i sani (teÄŸmen) rütbesinin karşılığı bir rütbe idi. Ä°ki yıl olan mühendislik süresi 1877 Osmanlı-Rus savaşında bir yıla indirildi ve daha sonra tekrar iki yıla çıkarıldı. Bahriye Okulu uzun yıllar bir nazır ve bir de müdür olmak üzere yüksek rütbeli iki kiÅŸi tarafından idare edildi. Bahriye Okulu nazırlığı 1909 yılında kaldırıldı. Okul komutanlığı kuruldu. Komutanlık unvanı kısa bir süre sonra okul müdürlüÄŸüne çevrildi. 1915'te KasımpaÅŸa'da tersane içinde Camialtı mevkiinde deniz hapishanesi yanındaki binada çarkçı bahriye okulu açıldı. Bu okul daha sonra hükumetçe satın alınmış olan Heybeli'deki eski Rum Ticaret Okulu binasına taşındı ve mütarekeyi müteakip güverte bahriye okuluna nakledilerek derslere burada devam edildi. 1916'da çarkçı bahriye okuluna baÄŸlı olarak iki yıllık bir bahriye katip okulu açıldı. Bu okul da mütarekede çarkçı bahriye okulu ile birlikte Güverte Bahriye Okulu'na intikal ederek derslere bu okulda devam edildi. Mütareke devresinde Bahriye Okulu'na öÄŸrenci alınmadığından I. Dünya Savaşı sırasında okula alınmış olan güverte, makine ve katip sınıflarındakiler öÄŸrenimlerine devam etmiÅŸlerdir. 1922'de okul süresi üç yıla indirildiÄŸinden bu yıl iki sınıf birden mezun olmuÅŸ ve dört yıl okuyan öÄŸrenciler bir yıl deniz talebeliÄŸi yaptıktan sonra mühendisliÄŸe yükseltilmiÅŸlerdir.
e- tarih.org